Κοσμάς – Γεράκι: Τα στολίδια του Πάρνωνα

• Σκαρφαλωμένος σε υψόμετρο 1.150 μ. στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Πάρνωνα, ο Κοσμάς έχει εξελιχθεί σε δημοφιλή προορισμό και τα σαββατοκύριακα γεμίζει από επισκέπτες και ταξιδιώτες

• Το πανέμορφο χωριό βρίσκεται μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο, περιτριγυρισμένο από έλατα και καστανιές. Τα πέτρινα σπίτια του χτίστηκαν από Κοσμίτες και Λαγκαδιανούς πετράδες, οι οποίοι ήταν περίφημοι μάστορες και φρόντισαν να ξαναχτίσουν το χωριό αμέσως μετά την καταστροφή του από τα γερμανικά στρατεύματα, στις 30/1/1944, όταν πυρπολήθηκαν 498 από τα 505 σπίτια.

Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο βυζαντινό κάστρο, από όπου η θέα προς το Γεράκι και τον κάμπο είναι εκπληκτική.

Καρδιά του χωριού είναι η λιθόστρωτη πλατεία (από τις ομορφότερες σε ορεινό χωριό) που ζωντανεύει τα σαββατοκύριακα, όταν γεμίζει από τους επισκέπτες που πιάνουν θέση στις ταβέρνες και τα πιτσιρίκια που τη γεμίζουν με τις φωνές τους. Στο κέντρο της δεσπόζουν τα αιωνόβια πλατάνια που φύτεψε ο Κωνσταντής Κουτσοθεοδωρής (ή «Μαγγουριάς») το 1883 και ο ναός των Αγίων Αναργύρων.

Τα σπίτια του Κοσμά ξαναχτίστηκαν μετά την καταστροφή του 1944, από Κοσμίτες και Λαγκαδιανούς μαστόρους.

Ο ναός εγκαινιάστηκε στις 6 Μαΐου του 1884 ή του 1886 (υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες και για τις δύο χρονολογίες), ενώ από τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στη λιθοδομή του ξεχωρίζει το λευκό πεντελικό μάρμαρο, που έχει δουλευτεί στο χέρι. Στο εσωτερικό του, η εικόνα του Αγίου Παντελεήμονα, επηρεασμένη από τον Γαλλικό Διαφωτισμό, οι ρουμανικής προέλευσης ολόσωμες εικόνες του τέμπλου και τα ρώσικα καντήλια κυριαρχούν στη διακόσμηση. Στο πίσω μέρος της εκκλησίας υπάρχει βρύση με τρεις κρουνούς με νερό που τρέχει αδιάκοπα.

Στον Κοσμά αξίζει να επισκεφθείτε το λαογραφικό μουσείο που φιλοξενεί εργαλεία των περίφημων Κοσμιτών χτενάδων (κατασκεύαζαν και πουλούσαν σε όλη την Ελλάδα χτένια για αργαλειούς), παλιές φωτογραφίες, κεραμικά και υφαντά. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί και δανειστική βιβλιοθήκη με 3.500 βιβλία, τόμους, περιοδικά και άλλες εκδόσεις.

Στην περιοχή του Κοσμά υπήρχε κατά την αρχαιότητα η πόλη Σελινούς, με τον ναό του Μαλεάτη Απόλλωνα. Γύρω από τον Κοσμά έχουν βρεθεί δύο χάλκινα αγαλματίδια, του θεού Μαλεάτη Απόλλωνα και ενός πολεμιστή (του 6ου αι. π.Χ.) που φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

• Ο αγγειοπλάστης του Κοσμά
  

Στην κεντρική πλατεία του Κοσμά θα βρείτε το εργαστήριο και εκθετήριο αγγειοπλαστικής του Βαγγέλη Σταθάκη. Ο ίδιος ασχολείται με την κεραμική από μικρός, σπούδασε σε σχολή, δούλεψε στα κανατάδικα του Αμαρουσίου, μπαρκάρισε στα καράβια και στα 25 του γύρισε στον Κοσμά για να ασκήσει την τέχνη που τόσο αγάπησε. Στο κατάστημά του θα βρείτε κεραμικά καθημερινής χρήσης και διάφορα καλόγουστα αναμνηστικά (τηλ. 27570 31463).

• Μια μικρογραφία του… Μυστρά

Το Γεράκι μπορεί να είναι άγνωστο στους πολλούς, όμως μετράει 2.500 χρόνια συνεχούς κατοίκησης. Χτισμένο σε υψόμετρο 330 μέτρων υπήρξε μέλος του Δεσποτάτου του Μοριά. Το μεγαλείο του χωριού δεν το βλέπεις με την πρώτη ματιά και θα πρέπει να περπατήσεις στα στενά δρομάκια και την πλατεία του για να αντικρίσεις τα παλιά αρχοντικά του, το παλιό παντοπωλείο του Μουρτζίκου, του 1888, αλλά και την είσοδο της οικίας Μαυρούδη, η οποία είναι όμοια με την είσοδο του Παλάτσο Ντουρίνι στο Μπολονιάνο, της Κεντρικής Ιταλίας.

Ο σημαντικότερος πολιτιστικός θησαυρός στο Γεράκι είναι και οι εκκλησίες του, οι οποίες βρίσκονται διάσπαρτες στο χωριό (μαζί με αυτές του κάστρου φτάνουν τις 30). Ξεχωρίζει ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του 1702, με ξυλόγλυπτο τέμπλο που χρυσώθηκε το 1735 από τον ιερομόναχο Ιερεμία εξ Αδαμίου. Στο νεκροταφείο του χωριού δεσπόζει ο ναός του Αγίου Αθανασίου ο οποίος χρονολογείται στα τέλη του 12ου αιώνα και διατηρεί μέρος των εντυπωσιακών τοιχογραφιών, του 13ου αιώνα.

Ο μονόχωρος ναός του Ιωάννη Χρυσοστόμου (του 14ου αιώνα) είναι κατάγραφος εσωτερικά και στην είσοδό του υπάρχουν εντοιχισμένα τμήματα του Διατάγματος του Διοκλητιανού. Επίσης στη θέση Μητρόπολη έχει ανασκαφεί τμήμα παλαιοχριστιανικής εκκλησίας και τμήμα υδραγωγείου ρωμαϊκών χρόνων.

Στην κορυφή του λόφου πάνω από το χωριό, στη θέση «Δοντάκια» όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, βρίσκεται η αρχαία Ακρόπολη του Γερακίου. Η πόλη που υπήρχε εδώ τότε ονομαζόταν Γερόνθραι. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως αντικείμενα από την προϊστορική, τη Μυκηναϊκή και τη Δωρική περίοδο, καθώς και λείψανα τοιχοποιίας.

Στην ανατολική πλευρά του χωριού, στο ύψωμα ενός λόφου βρίσκεται το βυζαντινό κάστρο, μια μικρογραφία του Μιστρά, με εκπληκτική θέα και μοναδικά μνημεία. Κτίστηκε από τον Γάλλο βαρόνο Γκι Ντε Νιβελέ το 1209 ως τόπος διοίκησης και έδρα της βαρονίας του Γερακίου, που επόπτευε την Τσακωνία. Η κυριαρχία του κάστρου άλλαξε αρκετές φορές. Βυζαντινοί, Ελληνες, Τούρκοι, Βενετοί και ξανά Ελληνες (μετά την Επανάσταση του 1821) ήταν οι ιδιοκτήτες του κάστρου μετά τους Φράγκους. Στο εσωτερικό του κάστρου γίνονται εργασίες αναστήλωσης των τειχών, των μνημείων και των ναών. Σώζονται αρκετοί ναοί σε καλή κατάσταση, όμως ξεχωρίζει ο ναός του Αγίου Γεωργίου, του 11ου αιώνα. Εχει τέμπλο από πωρόλιθο, φράγκικης τεχνοτροπίας, ενώ μέσα στο ιερό απεικονίζεται ως τοπικός άγιος ο Επίσκοπος Μονεμβασίας Πέτρος.

• FAST INFO

Τα κιλίμια στο Γεράκι Τα κιλίμια του Γερακίου είναι περίφημα και έχουν βραβευθεί με μετάλλια στη Διεθνή Εκθεση της Βιέννης και της Αθήνας. Χαρακτηριστικό τους είναι η αντοχή στον χρόνο και τα ανεξίτηλα χρώματα. Στην έκθεση του Αργοτουριστικού και Οικοτεχνικού Συνεταιρισμού Γερακίου «Η Εργάνη», η οποία βρίσκεται κοντά στην κεντρική πλατεία του οικισμού, θα δείτε ένα αιωνόβιο κιλίμι, καθώς και έναν όρθιο αργαλειό. Οι γυναίκες του συνεταιρισμού παράγουν ακόμη και σήμερα κιλίμια, διαδρόμους και διάφορα άλλα υφαντά (τηλ. 27310 71431, 71210, 71382).

• Διαδρομή μέσα στα έλατα

Η διαδρομή από τον Κοσμά μέχρι το Γεράκι είναι όμορφη, ανάμεσα από τα έλατα και με κάποια καταπληκτικά σημεία θέας. Είναι τμήμα της διαδρομής που ενώνει το Λεωνίδιο με τη Σκάλα Λακωνίας, όμως η διάνοιξη του συγκεκριμένου κομματιού έμεινε στην ιστορία ως «Ο δρόμος των 100 ημερών». Το 1920 το Λεωνίδιο δεν είχε οδική πρόσβαση στο Αστρος ή το Τυρό, όπως σήμερα, και οι ντόπιοι πηγαινοέρχονταν εκεί με καΐκια από το λιμάνι του. Τότε, ο Αρκάδας πολιτικός και υπουργός Συγκοινωνιών, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, υπέγραψε το διάταγμα για την κατασκευή του δρόμου ως εθνικού δρόμου Λεωνιδίου – Κοσμά – Σπάρτης και οι ομογενείς της Αμερικής συνέβαλαν οικονομικά για να υλοποιηθεί το έργο και να προχωρήσει η κατασκευή του δρόμου.

Το σημαντικότερο τμήμα, λοιπόν, που έπρεπε να φτιαχτεί για να φτάσει το πρώτο αυτοκίνητο εδώ ήταν η διαδρομή Γεράκι – Κοσμάς, όμως παρά τις συνεχείς οικονομικές ενισχύσεις τον ντόπιων, τα έργα δεν προχωρούσαν. Ετσι οι κάτοικοι του χωριού, εκτός από την οικονομική βοήθεια που είχαν δώσει, αποφάσισαν να προχωρήσουν μόνοι τους στην κατασκευή του συγκεκριμένου κομματιού. Η αρχή έγινε τον Μάρτιο του 1951 και όλοι οι κάτοικοι του Κοσμά (άντρες, γυναίκες και παιδιά) δούλευαν νυχθημερόν προκειμένου να καταφέρουν την 1η Ιουλίου 1951 (ύστερα από 100 ημέρες), ανήμερα της γιορτής των Αγίων Αναργύρων που είναι πολιούχοι του Κοσμά να φέρουν το πρώτο αυτοκίνητο στον Κοσμά. Και τα κατάφεραν!

Αυτή η πρωτοβουλία των κατοίκων έφτασε μέχρι την Αμερική και το 1952 ειδικό συνεργείο κινηματογραφιστών του πανεπιστημίου των Συρακουσών, με δαπάνη της αμερικανικής κυβερνήσεως, έκανε ταινία την προσπάθεια των ντόπιων. Οι Κοσμίτες, βλέποντας πως μόνο έτσι θα έχουν αποτέλεσμα, συνέχισαν και με προσωπική εργασία έφτασαν τον δρόμο προς το Μοναστήρι της Παναγίας Ελωνας.

• ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΑ

«Σελινούντα» (6979001030, www.selinounta.gr ). Στεγάζεται σε ένα πέτρινο κτίριο του 1906 στην πλατεία του Κοσμά, που λειτουργούσε ως αρτοποιείο μέχρι που κάηκε από τους Γερμανούς. Ανακα­τασκευάστηκε πρόσφατα, με τέσσερα δίκλινα δωμάτια και ένα τετράκλινο, με προσεγμένη διακόσμηση, εξοπλισμένη κουζίνα, τζάκι, δορυφορική τηλεόραση, σίδερο κ.ά.

«Ουρα­νογείτων» (27570 31490, 6977485262, www.ouranogeiton.gr). Το κτίριο συνδυάζει άριστα πέτρα και ξύλο. Με 12 πολυτελή δωμάτια, διακοσμημένα με φυσικά υλικά, γήινα χρώματα που διαθέτουν μπαλκόνια με θέα, δορυφορική TFT τηλεόραση, τζάκι (στα 8 δωμάτια), mini bar και ονόματα από αστερισμούς.

«Λιθό­χτιστα» (6937823651, 6944264971, www.lithoxtista.gr) Καινούργιος ξενώνας χτισμένος με πέτρα που αποτελείται από έξι δίπατες μεζονέτες διακοσμημένες με καλαισθησία και ποιοτική επίπλωση. Είναι ευρύχωρες, έχουν σαλόνι με τζάκι, μία από αυτές είναι σχεδιασμένη για άτομα με ειδικές ανάγκες, ενώ άλλες δύο είναι ιδανικές για μεγάλες παρέες. Διαθέτουν όλες τις σύγχρονες ανέσεις, καθώς και παιδική χαρά.

• ΣΤΟ ΓΕΡΑΚΙ

«Ξενώνας Νίκια» (27310 71777, 6944577204, www.xenonas-nikia.gr) Πολύ κοντά στην πλατεία του χωριού, ένα νεόκτιστος ξενώνας με όμορφη θέα στον λακωνικό κάμπο. Εχει 6 δωμάτια με ονόματα λουλουδιών, διακοσμημένα με διαχρονικά και καλαίσθητα έπιπλα.

«Ο Μαλεά­της Απόλλων» (27570 31494, 210 5612978). Κάποτε ήταν το αρχοντικό των Ασημάκηδων, αγωνιστών του 1821. Σήμερα έχει μετατραπεί σε έναν όμορφο ξενώνα πάνω στην πλατεία, με περιποιημένα και καθαρά δωμάτια 2 έως 4 κλινών, εξοπλισμένα με μπάνιο, κουζίνα και ψυγείο.

• ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΑ

«Μαλεάτης Απόλλων» (27570 31494). Η ταβέρνα του ξενώνα βρίσκεται επάνω στην πλατεία του Κοσμά με σπεσιαλιτέ τη βραστή γίδα. Δοκιμάστε επίσης κατσικάκι κοκκινιστό, κόκορα με χυλοπίτες, κρεατοκεφτέδες και κρέατα σούβλας. Χύμα βαρελίσιο κρασί και παραδοσιακά γλυκά, μελομακάρονα, κουραμπιέδες, δίπλες, γαλακτομπούρεκο και καρυδόπιτα.

«Ελατος» (27570 314270). Από τις παλιές ταβέρνες του χωριού, επάνω στην πλατεία, με κρεατικά παραγωγής τους, παραδοσιακά χειροποίητα μακαρόνια «γκόγκες», πίτες με σπανάκι και άγρια χόρτα, καθώς και ψητά φούρνου. Εχουν και κρασί παραγωγής τους.

«Ξένιος Δίας» (27310 71200). Βρίσκεται πλάι στο δημοτικό σχολείο του Γερακίου και είναι ο δημοτικός ξενώνας του χωριού. Εχει καθαρά και περιποιημένα, αλλά τυπικά δωμάτια, κοινόχρηστο χώρο και εστιατόριο.

«Πάρνωνας»(27570 31401). Κορυφαία ψησταριά με ψητά κρέατα, τυριά, πατάτες και ντομάτες παραγωγής τους. Εξαιρετικά τα ψητά σούβλας (κοκορέτσι και σπληνάντερο), καθώς και τα «μπομπαράκια», έναν καταπληκτικό μεζέ από εντόσθια.

• ΣΤΟ ΓΕΡΑΚΙ

«Αγνάντι» (27310 71441). Η ταβέρνα βρίσκεται επάνω στην πλατεία του χωριού και σερβίρει σουβλάκια και πολλά μαγειρευτά φτιαγμένα με σπιτικές συνταγές. Δοκιμάστε κατσικά­κι κο­ντογιάχνι (με φρέσκια ντομάτα στην κατσαρόλα) και βακαλάο |σκορδαλιά.

• Κείμενα : Λεωνίδας Τηνιακός
• Φωτογραφίες: Κλαίρη Μουσταφέλλου
• ΕΘΝΟΣ, 29/01/2010